Speech by Minister Robbert Dijkgraaf at the 2024 National Slavery Memorial Day Ceremony - in Papiamentú

Konmemorashon nashonal pasado di sklabitut hulandes 2024 - diskurso di minister Robbert Dijkgraaf

Kon nos ta skirbi nos mes den e próksimo kapítulo akí
ku kuantu brasa i ku kua palabranan
nos lo ranka e pasado saka for di e sombra,
wak e den su wowonan i bras’é?

Palabranan di Poeta di Patria Babs Gons.
Ku el a skirbi na okashon di konmemorashon nashonal di sklabitut aña pasá.

Pa tur miembro di gabinete ta hopi balioso di por ta huntu ku boso riba nos último dia di trabou.
Nos ta aki huntu uní ku tur hende ku huntu ta konmemorá.
Riba Museumplein, na Sürnam, na Aruba, Kòrsou, Sint Maarten, Boneiru, Sint Eustatius i Saba.
Of kualkier otro parti na mundu.

Vergiffenis. Apologize. Diskulpa. Pardon.
Palabra ta hasi un mundu di diferensia.
Tin forsa.
Por ta bálsamo kurativo.
Pero tambe arma ku ta hèrida profundo.

Na bispu di e konmemorashon akí palabranan a bolbe habri heridanan.
Mi a mira boso inkomodidat, a tende boso preokupashonnan, a sinti boso doló.
Laga nos saka kurashi for di un konmemorashon ku ta digno i kompartí.
I for di e noshon di for di kon leu nos ta biniendo.

Wak e aña di Konmemorashon aña pasá.
Siudat-, instituto- i famianan a revelá nan propio pasado di sklabitut suprimí.
A pidi diskulpa.
Na sentenar di sitio e pasado di sklabitut tabata den sentro di atenshon. Den konmemorashon-, podcast- i diálogonan.
Den paseonan di sklabitut, material di lès i presentashonnan teatral.
Mas hende ku nunka ta hasi esfuerso aktivamente pa esaki.
Determiná pa kontinuá e trabou akí.

Komo minister koordinadó di e Aña di konmemorashon akí, mi tabatin e privilegio pa traha huntu ku boso.
E tantísimo, tantísimo kombersashonnan a habri mi bista.
Mi a kere ku mi tabata sa tur kos.
Pero mi mester a siña kon unilateral mi konosementu tabata, kon pèrtá mi esfera.
Kon profundo i plamá rasismo i diskriminashon ta den presente.
I kuantu desigualdat ta surgi ainda for di esei.
Kada dia di nobo.

E kombersashonnan hopi biaha tabata doloroso, pero semper balioso.
Na a siña mi ku e kaminda padilanti pa tur hende, na otro manera, ta difísil.
Bo mester drai bo bista 180 grado. Kita for di bo pensamentu i konosementu konosí.
Wak e otro persona ku mente habrí i kuriosidat sinsero.
Enfoká bo mes frontalmente riba loke pa bo ta deskonosí.
Unda bo no sa e kaminda, pero si e direkshon. Padilanti.

Mi ta deseá tur hende e mente habrí ei.
Ku ta duna bista riba liñanan kòrá di historia i perspektivanan nobo.

E historia di komunidatnan indígena, ku nan a kore for di nan tera i a sklabisá nan.
E violensia inhumano di siglonan di sklabitut, den tur skina di mundu.
I e resistensia kontra esei.
E huidanan heroiko, manera di e Marronsnan.
E inhustisia di trabou di kontrakt.
Pero tambe e impakto di e pasado akí den presente, di kua e imágen ku nos tin di dje ta asina inkompleto.
Ta bale la pena pa konta i tende tur e kapítulonan akí.

A eliminá konsientemente bida humano kompletu, komunidatnan kompletu for di nos historia.
Pero tòg a keda algu legibel. Entre e frasenan.
E kos mas vulnerabel i personal a sobrebibí historia si.

E kantika ku kua e mama ta zoya su yu pon’é drumi.
E reseta ku ta pasa di generashon pa generashon.
E stail di peña ku ta papia su propio idioma.
Tur e chispanan aki nunka no a paga.
E forsanan suave i vulnerabel akí a resultá demasiado fuerte.
Pasobra hende tabata karganan den nan kurason.
Kaminda otronan no por a yega.
Nan a traspasá nan kultura.
Regalonan presioso manera ritualnan, idioma i storianan di famia.

For di e hilunan akí nan a flèktu un kordon indestruktibel di resistensia.
I te ainda kada dia boso ta hasi e kordon akí un tiki mas largu.

Sin boso resistensia i di boso antepasadonan,
sin e perseveransia di dosente-, investigadó-, aktivistanan i hopi otro,
e Aña di Konmemorashon i e diskulpa di premier Rutte i di Rei nunka lo no a tuma lugá.
Diskulpanan ku nos komo miembro di gabinete a eksperensiá personalmente komo hopi signifikante i históriko.

E diskulpanan a tarda mas di un siglo i mei pa yega.
P’esei ta masha komprensibel ku ainda no ta tur desendiente ta kla pa aseptá nan.
Krítika ta un gran kos tambe.
Berdadero emansipashon ta nifiká ku no tin otro regla ta konta pa bo opinion, bo indignashon, bo gritu pa igualdat ku pa otronan.
Ku abo normalmente por tuma espasio den sosiedat meskos ku kualke otro hende.

Emansipashon no ta nada ménos ku korekshon di un inhustisia históriko.
Esei ta un enkargo grandi, pa tur hende den sosiedat.
Pa e siguiente gabinete tambe i tur ku bin despues.

Awe tambe nos ta dal pasonan den e proseso di rekuperashon akí.
Desendientenan na Hulanda Oropeo i Karibense ku ta karga e doló di un pasado di plantashon den nan fam, di awor padilanti por kambia nan fam.
I entrante awe papiamentu tin aki tambe, den e parti oropeo di Hulanda, un status protehá.

Komo Reino nos ta sigui dal paso.
Ta bin un Komité permanente Pasado di sklabitut.
Ta bin un Museo Nashonal di Sklabitut.
Tin sen pa mas investigashon i enseñansa.
Di manera ku ta konta henter e historia.

Asina no lo sa kada bia mas.
I loke nos sa, nos no por lubidá mas.
Konosementu ta krea konsiensia.

E kaminda padilanti ta largu i difísil. Lo lanta bientunan kontrali. Pero nos pasonan ta ireversibel.
Meskos ku e diskulpanan ta ireversibel.
Nan a kambia realidat.
Nos a pasa un drèmpel.

Manera nos ta huntu awe, asina nos ta karga e pasado ku nos den nos genenan.
E doló di e pasado ei no ta igual repartí.
Pero tur hende ta heredero di e pasado.
I antepasado di futuro.

“Ken nos ta mañan?”, Poeta di Patria a puntra den su poema.
Laga nos no sinta warda riba e kontesta.
Pero for di awor pa dilanti skirbi historia huntu.
Riba kaminda pa un futuro kompartí.

Read the speech in Papiamentoin English or in Dutch.